قانون تجارت کشور مهم‌ترین مجموعه مدون قوانین مربوط به امور بازرگانی در ایران است که اساس حقوق تجارت ایران را تشکیل می‌دهد. این قانون در سیزدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۱۱ در ششصد ماده توسط مجلس شورای ملی تصویب شد. این قانون بر مبنای قانون تجارت ۱۸۰۷ فرانسه (معروف به کد ناپلئون) ترجمه و تهیه شده‌است، قریب به اتفاق حقوقدانان ایرانی قانون مذکور را ناکافی و بیش از اندازه ناقص و مبهم می‌دانند.

به‌جز در مورد شرکت‌های سهامی(که مقررات لایحه اصلاحی سال ۱۳۴۷ مجراست) و برخی مقررات مربوط به دلالی و ورشکستگی بقیه مقررات این قانون به قوت خود باقی است.

نگاهی بر قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت

این قانون، قرارداد حمل و نقل را نوعی اجاره اشخاص تلقی نموده است و در ماده ۵۱۶ به این موضوع پرداخته و بیان می دارد: تعهدات متصدیان حمل و نقل اعم از از اینکه از راه خشکی یا آب و هوا باشد، برای حفاظت و نگهداری اشیایی که به آنها سپرده می‌شود، همان است که برای امانت‌داران مقرر است. بنابراین در صورت تفریط یا تعدی، مسئول تلف یا ضایع شدن اشیایی خواهند بود که برای حمل به آنها داده می‌شود و این مسئولیت از تاریخ تحویل اشیا به آنان است.

قرارداد حمل و نقل در قانون تجارت

این قانون از این نوع قرارداد تعریف خاصی ارائه نمی دهد اما می توان گفت، قرارداد حمل و نقل پیمانی است که به موجب آن، شخصی که متصدی حمل و نقل نامیده می‌شود، در برابر دیگری تعهد می‌کند که در مقابل اجرت، اشخاص یا کالاها را با شرایط معین و با وسیله معینی از محلی به محل دیگر حمل کند. در هر قرارداد سه طرف قرار دارند:

ارسال کننده کالا
متصدی حمل و نقل
دریافت کننده کالا یا مرسل الیه
متصدی حمل و نقل

طبق تعریف ماده ۳۷۷ متصدی حمل و نقل کسی است که در مقابل اجرت حمل اشیاء را برعهده می گیرد. پس همانطور که پیشتر در خصوص دلال و حق العمل کار نیز گفته شد، این عمل یک عمل با اجرت بوده و راننده یا همان متصدی حمل در قبال زحمتی که می کشد انتظار حق الزحمه دارد.

طبق بند ۲ از ماده ۲ قانون تجارت، تصدی به حمل و نقل به هرگونه که باشد خواه از طریق خشکی، دریا یا هوا عملیات تجاری محسوب می شود

وظایف متصدی حمل و نقل

وظایف متصدی به طورکلی به قرار زیر می باشد:

الف) حفظ مال التجاره یا کالای امانت داده شده: زمانی که کالای خود را به بنگاه حمل و نقل یا باربری می سپارید، متصدی حمل و نقل متعهد می شود که کالای مورد نظر را سالم به مقصد برساند ودر این خصوص مسئول جبران تمام خساراتی خواهد بود که ممکن است به شما وارد گردد؛ (البته باید توجه داشت که بعضی امور هستند که متصدی را از مسئولیت مبرا می کنند که بعدتر توضیح داده خواهد شد)

ماده ۳۸۸ در این خصوص مقرر می دارد: ” متصدی حمل و نقل مسئول حوادث و تقصیراتی است که در مدت حمل و نقل واقع شده اعم از اینکه خود مباشرت به حمل و نقل‌کرده و یا حمل و نقل‌کننده دیگری را مأمور کرده باشد – بدیهی است که در صورت اخیر حق رجوع او به متصدی حمل و نقلی که از جانب او مأمور‌شده محفوظ است.” برای مثال یک شرکت باربری، بار شما را جهت ارسال به یکی از راننده های خود تحویل می دهد؛ در این خصوص شما برای گرفتن خسارت خود می توانید هم از شرکت باربری شکایت نمایید و هم شخص راننده و در صورت جبران خسارت توسط شرکت باربری، ایشان می تواند به راننده خاطی مراجعه نماید.

متصدی حمل و نقل به نوعی امین ارسال کننده محسوب می شود؛ در صورتی که بار را به مقصد برساند اما دریافت کننده آن را قبول نکند یا مخارج حمل را نپردازد، طبق ماده ۳۸۴ قانون تجارت متصدی می بایست این امر را فورا به اطلاع ارسال کننده برساند و کالا را موقتا به صورت امانت در دست خود یا هر شخص دیگری نگه دارد. در این خصوص مسئولیت هر عیب و نقص و هزینه ای با ارسال کننده خواهد بود.

متصدی حمل و نقل می بایست در جهت سالم رسانیدن کالا به مقصد تلاش نماید؛ در صورتی که کالا از بین برود و یا اینکه گم شود، ایشان باید از عهده قیمت کالای مورد نظر براید. اما اگر بتواند موارد زیر را ثابت کند از مسئولیت مبرا خواهد شد و ضرر ارسال کننده جبران نشده باقی می ماند :

در صورتی که ارسال کننده از وزن و محتوای بسته های ارسالی، ایشان را با خبر نکند، اطلاعات اشتباه بدهد مانند ادرس غلط دریافت کننده و یا اینکه از گرانبها بودن کالا متصدی را مطلع نسازد
جنس کالا یه گونه ای بوده است که حتی در دست مواظب ترین متصدی نیز از بین می رفته است
تلف یا گم شدن کالا به خاطر تعلیماتی بوده که ارسال کننده یا دریافت کننده به متصدی در بارگیری داده اند
حوادث قهری مانند سیل، زلزله، طوفان و مانند این ها که احتراز ناپذیر باشند
ب) مطلع نمودن دریافت کننده از وصول کالا: متصدی می بایست دریافت کننده را از این امر مطلع نماید که کالا رسیده تا ایشان برای دریافت آن حاضر شود

ج) فروش مال التجاره در معرض تضییع: در صورتی که کالای مورد نظر در معرض تلف شدن باشد و قیمت آن از هزینه هایی که می بایست برای نگه داری آن انجام شود، کمتر باشد به گونه ای صرفه ای نداشته باشد، متصدی موظف است کالا را با اطلاع دادستان محل و با نظارت ایشان به فروش برساند و ارسال کننده و دریافت کننده کالا را از این امر مطلع کند.

تقصیر و تدلیس متصدی حمل و نقل

کالا به مقصد رسیده و زمان ان است که دریافت کننده برای تحویل آن اقدام نماید. در صورتی که ایشان کالا را فورا قبول کند و هزینه ها و مخارج را بپردازد، دیگر دعوایی علیه متصدی پذیرفته نیست، لذا ایشان در خصوص دریافت کالا می بایست دقت زیادی را به خرج دهد و ابتدا از سالم بودن کالا مطمئن شده و سپس آن را دریافت دارد. البته گاهی متصدی حمل و نقل با فریب و نیرنگ کالای معیوب را به عنوان کالای سالم تحویل می دهدد که در این راستا ماده ۳۹۱ قانون تجارت بیان می دارد که در صورتی که دریافت کننده از معیوب بودن کالا آگاه شد می بایست ظرف ۸ روز این امر را به اطلاع متصدی برساند

حل اختلاف میان متصدی حمل و نقل و دریافت کننده

گاهی میان متصدی و دریافت کننده اختلافاتی به وجود می آید که یا متصدی حاضر به تحویل کالا به دریافت کننده نمی شود و یا اینکه ایشان هزینه های را نمی پردازد در این خصوص ماده ۳۹۲ اعلام می دارد:

” در هر موردی که بین متصدی حمل و نقل و مرسل‌الیه اختلاف باشد محکمه صلاحیتدار محل می‌تواند به تقاضای یکی از طرفین امر دهد‌مال‌التجاره نزد ثالثی امانت گذارده شده و یا لدی‌الاقتضاء فروخته شود در صورت اخیر فروش باید پس از تنظیم صورت‌مجلسی حاکی از آنکه‌مال‌التجاره در چه حال بوده به عمل آید.
‌به وسیله پرداخت تمام مخارج و وجوهی که بابت مال‌التجاره ادعا می‌شود و یا سپردن آن به صندوق عدلیه از فروش مال‌التجاره می‌توان جلوگیری کرد.”

دعوا علیه متصدی حمل و نقل

در موارد زیر دریافت کننده کالا می تواند علیه متصدی شکایت نماید. باید به این مهم توجه داشت که مهلت شکایت از ایشان طبق ماده ۳۹۳ از قانون تجارت یک سال است؛ یعنی از زمان

تلف شدن
گم شدن
تاخیر در ارسال
تا یکسال دریافت کننده می تواند از متصدی شکایت نموده و خسارت خود را جبران دارد

و به همين علت نيازمندي به وكلاي متخصص كه در زمينه ي تجاري فعاليت داشته باشند بيشتر احساس ميشود، و شديداً توصيه ميشود كه در امور تجاري به هيچ عنوان بدون وكيل تجاری وارد نشويد و از ابتدا كه در صدد انعقاد يك قرارداد هستيد از همراهي یک وکیل پایه یک دادگستری و يك وكيل متخصص در حوزه ي اسناد تجاری مانند چک صیادی از وکیل چک و سفته از وکیل سفته و قراردادهاي تجاري و یا مطالبه وجه التزام از وکیل مطالبه وجه التزام بهره بگيريد.

وکیل حقوقی در موسسه حقوقی رای مثبت با سال ها تجربه فعالیت موفق حقوقی در قراردادها و دعاوی تجاری ایران و سایر کشورها، وبا همکاری وکلای توانمند خود و وکیل قرارداد معتقد است اعتماد و اطمینان موکلین بهترین سرمایه و تبلیغ برای ما بوده و با استفاده از تجارب و علم به روز، سعی در کسب اطمینان بیشتر از جانب موکلین حوزه ی تخصصی دعاوی تجاری بوده است.